BİR SERGİDEN BİR ÜLKEYE UZANMAK… Prof.Dr. Kenan MORTAN Yaşar Kemal ile dostluğundan tanıdığımız yankı yapmış Fransız Kültür Bakanlarından Jack Lange‘ın ( doğ: 1939 ) başkanlığını yaptığı İnstitut Du Monde Arabe ‘’ Regards sur L’Algerie’’ (Cezayir’den Görüntüler) başlığı altında bir dizi etkinlik düzenliyor. Amaç, Cezayir bağımsızlığının 60.yılında bu ülkeyi mercek altına almak…Fotoğraf sergisi, paneller, konferanslar, ülkeyi her yönden ele alıyor. Buna ihtiyaç da var: Fransa bu geçmişiyle yüzleşmek zorunda. Ki bunu yapabildiğini sanmıyorum, ama en azından iyi niyetli adımlar var. Yakın zamana dek Cezayir bağımsızlık savaşı Fransa’da ders kitaplarında yer almıyordu, yer almaya başladı. Sansürlenen belgeseller (La Bataille D’Alger ) özgürce gösterilmeye başlandı. Cezayir ise önceleri coşkuyla kutlamalar yaparken, önce kendi aydınını susturdu. Kamel Davud gibi aydınlar günümüzde Fransa’da yaşıyor, Cezayir hakkındaki düşüncülerini burada yazıyorlar. Cezayir üstüne adeta bir ‘’sis bombası’’atılmış gibi. Bir şeyler duymak hele hele irdelemek olanaksız gibi. Yazıma geçmeden dostum Mehmet Anakök’e yazıların tapajındaki boşluklar için uyarısına teşekkür ediyorum. Söz, okuma tekrarı yaparak, bu hatamı seyrelteceğim. Bu hafta işte o Cezayir’e bir uzanalım diyorum… X Cezayir, Fransa’ya karşı 8 yıl süren, 1.5 milyon insanın ölümüyle sonuçlanan bir silahlı direniş sonrasında, 60 yıl önce, Temmuz 1962’de bağımsızlığını ilan ederek bir ‘’demokratik halk cumhuriyeti’’ oldu. Doğal gaz, fosfat ve çinko zengini olan bu Kuzey Akdeniz ülkesinin kısa sürede ‘’Refaha Ulaşan İlk İslam Ülkesi‘’ olacağı sanıldı, ama bütün bunlar olmadı. Ülke, 3,300 $’lık kişi başına gelirle ’’orta gelir altı bir ülke’’konumunda. Enflasyonu yüksek, faal nüfusun % 40‘ı işsiz, gelir dağılımı ise çok bozuk. Buraya nereden gelindi? Fransa, 1830‘da Cezayir’i önce işgal etti. 1848’de bu toprakları bir ‘’eyaleti‘’ olarak kabul etti. Yeraltı kaynakları zengindi, bunlardan engin bir şekilde yararlandı. Bütün bunları yaparken halka yoğun şiddet uyguladı. Ama derin sömürü ve şiddet uygulaması tepkisini getirdi. FLN adlı kurtuluş ordusu, 1954’de Fransa’ya karşı silahlı mücadeleye girişti. Bu mücadele o denli çetinleşti ki, Fransa’da 4. Cumhuriyet bu direnişin üstesinden gelemedi. 4.Cumhuriyet halk oyuyla sonlandı. Fransa, referandumla bir ‘’ Başkanlık Yönetimi ‘’ olan 5.Cumhuriyeti ilan etti, Charles de Gaulle Cumhurbaşkanı seçildi. De Gaulle Cezayir için‘’Kendi Kaderini Tayin Hakkı‘ ’öngördü. Bu kez ona karşı sonuç vermeyen bir ‘’generaller darbesi‘’ yapıldı. Darbecilerin kurduğu FNAF örgütü içinde, aşırı sağcı Le Pen‘in babası da yer alıyordu. Bağımsızlık hareketinin lideri olan Ahmed Ben Bella (1916-2012), FLP’yi ‘’/milli/yerli/tek’’ olarak ilan etti, ülkedeki diğer tüm siyasal hareketleri yasakladı. Yabancılara ait tüm mal varlığını millileştirdi, toprak reformu ilan edildi. Cezayir, 77’ler Hareketi’nin oluşturduğu bağlantısız ülkeler hareketine katıldı. Otoriterizm kökleşince, liderlik çatışmaları başladı, Ben Bella gitti, yerine bu kez Albay Houari Bumedyen (1932-1978 ) geldi. Bumedyen bir adım daha öteye gitti ve sistemin adını ‘’ Cezayir Sosyalizmi ‘’ olarak koydu. Ama bu arada aile yasası şeriata uyduruldu. Yine de politik İslamcı hareketin 1991’de Mecliste çoğunluk alması önlenemedi. Bu kez 2002’ye dek süren bir iç savaş çıktı ve bu hareket kanlı bir şekilde bastırıldı. O tarihten bu yana ‘’asker destekli bir despotik yönetim ‘’ülkede hüküm sürüyor. Sonuç çıkaralım mı? Ülke insanına ses ve nefes aldırmayan dikta rejimlerinde yöntem belli: Demokratik rejimin gereği olan hukuğun üstünlüğü işlemiyor…Güçler ayırımı ilkesi çalışmıyor…Yargısı bağımlı oluyor… Basın olmuyor… İşte böylesi ülkeler ekonomik sıçrama yapamıyor, çünkü demokrasi kuşunun kanatları yok. Ülke ‘’negatif gelişme girdabına ‘’ giriyor ve bu girdaptan çıkması da çok zor oluyor. Cezayir’de de ne yazık ki böyle… X Son söz, ustamız Yaşar Kemal’in: Bir toplum, hoşgörüsü kadar güçlü, sağlam, haklıdır. Zulmü kadar zalim, zayıftır. ------------------------------------ (km /gönderi : 26.06.2022)