İçinde bulunduğumuz ekonomik sıkıntılar işletme sahiplerini
maliyetlerin aşağıya çekilmesi ve azami verimliliğin alınabilmesi için,
bünyesinde çalıştırmış oldukları işçilerin bir kısmını tam gün değil de saat
başı ücret olarak ve part time çalıştırma zorunluluğunu ortaya çıkarmıştır. Bu
günkü yazımda, saat ücretli, part time ücretli, akort ücretli, yüzde olarak
ücret almak şekliyle çalışacak işçilerin İş kanunu ve sigorta kanunu açısından
nasıl işlem yapılacağına ilişkin açıklamalar da bulunacağım ;
Öncelikle ücretin tespit ve ödeme şekli üzerinde duralım;
Akort Ücret : Yapılan işin sonucuna göre hesaplanan ücrete akort ücret denir.Bir presçinin bastığı kapak sayısına ,bir maden işçisinin çıkardığı madenin ağırlığına veya bir işçinin boyadığı bezin uzunluğuna göre ücretin hesaplanması durumlarında akort ücret söz konusudur. Akort ücret, parça sayısı, büyüklük, uzunluk veya ağırlık gibi birimlere göre saptanır ve belirli bir çalışma dönemine düşen ücret,her birim için saptanan ücretin birim sayısı toplamı ile çarpılması sonucu bulunur.Bunun dışında,akort ücretin, değişik bazı işlerin bir arada yapılması sonucu ortaya çıkan götürü iş karşılığında kararlaştırılması da mümkündür.
Götürü Ücret: Yapılan işin sonucuna göre hesaplanan bir akort ücret şeklidir. Sadece özellikleri bakımından götürü iş ve ücret akorttan ayrılabilir. Uygulamada birim saptanmasının güç olduğu veya seri olarak yapılması mümkün olmayan yahut birbirine benzemeyen ve genellikle devamlılık göstermeyip bir süre sonra biten işlerde işin sonucuna göre ücretin kararlaştırılması halinde götürü ücretten söz edilir. Hukuki nitelik yönünden götürü ücret ile akort ücret arasında fark yoktur.
Yüzdeye Göre Ödenen Ücret: Otel. lokanta, eğlence yerleri ve benzeri yerlerle içki verilen ve hemen orada yenilip içilmesi için çeşitli yiyecek satan yerlerin çoğunda zamana göre ücret, bazılarında ise yüzdeye göre ücret ödenmektedir. Ayrıca bunların birlikte uygulanması, örneğin, yüzdeden başka zamana göre belirli bir ücretin verilmesi de mümkündür.
Prim: Prim, işçinin bireysel olarak veya bir grup içinde üstün çaba göstererek başarılı bir şekilde yapmış olduğu işi ödüllendirmek için kendisine ödenen ek bir ücrettir.
Prim, işverence tek taraflı olarak ödenebileceği gibi, toplu iş sözleşmesi veya hizmet akdi ile de kararlaştırılmış olabilir. Bundan başka bazı hallerde işverence yapılan tek taraflı prim uygulamasının çalışma (iş) koşulu haline gelmesi ve işçiye talep hakkı sağlaması da mümkündür.
Part Time ( Zamana Göre ) Ücret : Çalışma süresinin uzunluğuna göre belirlenen ve saatlik, haftalık, gündelik veya aylık olarak ödemesi belirlenen ücret şeklidir.
Yukarıda belirtilen ücret şekillerinin hangisi olur ise olsun, işçi ile işveren arasında mutlaka noter aracılığı ( Yargı Kararları gereği ) ile bir yazılı akit yapılması zorunluluğu vardır. İşçi ile yapılacak yazılı akitte, işin nevi, işin süresi, ödenecek ücret ve ücret şekli açık olarak belirtilmek zorundadır. Çünkü ödenen ücret şekline göre işçinin sosyal haklarından olan gün sayısı belirlenerek aylık bildirge ile beyan edileceği için akitteki bu açık hükümler işçi işveren arasında çıkabilecek hukuki sorunları başından engellemiş olacaktır. Yukarıdaki ücret şekillerinden sadece zamana göre ücrette gün problemi ortaya çıkmaktadır. Diğer ücret şekillerinde işçi zaten her gün fiilen çalışmaktadır.
Örneğin; Günde 4 saat çalışıp işyerinden ayrılacak bir işçi ile akit yaptık, saatlik ücretinin ise 10 TL brüt olarak tespit edildiğini düşünelim, Eğer akit ile aylık çalışma günü belirtilmemiş ise, bu işçinin aylık sigorta gün sayısı nasıl tespit edilecek ? İşte burada yukarıda izah ettiğim gibi yazılı akit olabildiğince açık ve anlaşılır olması fayda sağlayacaktır. İş kanunumuz haftalık çalışma saatini 45 olarak tespit etmiştir. Günde 4 saat çalışan bir işçi haftada 24 saat ayda 96 saat çalışmış demektir. 96 saati ise iş kanuna göre günde 7.5 saate böler isek gün sayısı 12.8 = 13 gün olarak tespit edilir.
İşverenlerin çalıştırdıkları işçiler için koşullarına göre mutlaka yazılı akit yapmaları faydalı olacaktır.
