KORONAVİRÜS ENFEKSİYONU NASIL BAŞLADI? Çin'in Hubei Eyaleti, Vuhan Şehrinde, 31 Aralık 2019'da nedeni bilinmeyen zatürre vakaları bildirilmiştir. Özellikle Vuhan'ın güneyindeki Vuhan Güney Çin Deniz Ürünleri Şehir Pazarı (farklı hayvan türleri satan bir toptan balık ve canlı hayvan pazarı) çalışanlarında kümelenme olduğu belirtilmiştir. Hastalardan alınan örneklerin incelenmesi sonucunda 7 Ocak’ta, hastalığa neden olan virusun SARS (2002) ve MERS (2012) gibi Koronavirus ailesinden olduğu anlaşılmış ve virüse ‘Yeni Koronavirus 2019’ (2019-nCoV) adı verilmiştir. Yeni Koronavirüs bu iki virüse göre çok daha az öldürücüdür. DSÖ’nün Çin Halk Cumhuriyetine ait COVID-19 raporuna göre ölüm vakaları genellikle ileri yaştaki ya da eşlik eden sistemik hastalığı (hipertansiyon, diyabet, kalp damar sistemi hastalıkları, kanser, kronik akciğer hastalıkları, vücut savunma sistemini zayıflatan durumlar) olan bireyler olmuştur. KORONAVİRÜS VÜCUTTA NELERE SEBEP OLUR? Enfeksiyonun yaygın belirtileri solunum şikayetleri, yüksek ateş, öksürük ve nefes almada zorluktur. Boğaz ağrısı eşlik edebilir. Daha ciddi vakalarda, zatürre, ağır akut solunum yolu enfeksiyonu, böbrek yetmezliği ve hatta ölüm gelişebilir. Gençler ve genç erişkinler hastalığı hafif seyretmektedir. Çoğu insan hastalığı geçirirken fark etmeyebilir. İnsanlarda Koronavirusun sebep olduğu hastalık basit soğuk algınlığından ağır akut solunum hastalığına kadar değişkenlik gösterebilmektedir. Ayrıca hastalığın ileri dönemlerinde çeşitli derecelerde solunum, barsak, karaciğer, böbrek ve sinir sistemlerinde bozukluklara yol açabilmektedir. KORONAVİRÜS NASIL BULAŞIR? Hastalık esas olarak damlacık yoluyla bulaşmaktadır. Hasta bireylerin öksürme, hapşırma, konuşma bağırma, gülme yoluyla ortaya saçtıkları damlacıklar 1 metreye kadar yayılabilirler. Hastalığın bu şekilde insandan insana bulaşması için yakın temas (1 metreden yakın) gereklidir. Bu damlacık içindeki virüsler yakındaki insanların burun, ağız, göz mukozalarına (bu organların en dış kısmı) yapışıp ilerlemeye başlarlar. İkinci bir bulaşma yolu ise bu damlacıkların yüzeylere (asansör/elektrik düğmesi, kapı kolu, masa) bulaşması ve diğer kişilerin bunlara elleri ile temas etmesi sonrasında ellerini ağız, burun veya göz mukozasına götürmesi ve bu temas sonucu kendisine bulaştırmasıdır. Hastalık bu organlardan aşağı inerek akciğer enfeksiyonuna neden olabiir. Virüs bulaştıktan sonra ortalama 5-6 gün (bu süre 2 gün kadar kısa, 14 gün kadar uzun olabilir) sonra hastalık belirtileri ortaya çıkar. COVID-19’un bulaştırıcılık süresi ise şu an için kesin olarak bilinmemektedir. Belirtiler başlamadan 1-2 gün önce başlayıp, belirtilerin kaybolmasıyla sona erdiği düşünülmektedir. Çoğu insan hastalığı hafif geçirdiği için virüsü fark etmeden başkalarına bulaştırır. Bundan dolayı bu virüs çok hızlı yayılmaktadır. HASTALIKTAN NASIL KORUNULABİLİR? Grip, nezle gibi tüm solunum yolu enfeksiyonlarının bulaşma riskini azaltmak için yapılan öneriler yeni koronavirüs hastalığı için de geçerlidir. Hasta insanlarla temastan kaçınılmalıdır (mümkün ise en az 1 m uzakta bulunulmalı). İnsanlar arasındaki ‘Sosyal Mesafe’ 1 metrede tutulmalıdır. Hafif şikayetleri olan hastaların virüsün başka insanlara bulaşmasını engellemek için hastalık geçene kadar evde kalması uygundur. Bu hastalar ciddi şikayetleri olmadıkça hastane, AVM gibi kalabalık ortamlara girmemelidirler. Zorunlu hallerde dışarıya çıkacaklarsa maske takmaları gerekmektedir. Yurtdışından, salgının olduğu ülkelerden gelen insanların 14 gün evlerinde kalması, insanlarla temastan kaçınması, kalabalık ortamlara girmemesi ve hastaneye gitme zorunluluğu olduğunda maske takması gerekmektedir. İnsanlarla öpüşme, sarılma, tokalaşma bu süreçte yapılmamalıdır. Özellikle hasta insanlarla veya çevreleriyle doğrudan temas ettikten sonra eller sık sık yıkanmalıdır. Eller yıkanmadan ağız, burun ve gözlerle temas edilmemelidir. Eller, en az 20 saniye boyunca sabun ve suyla yıkanmalı sonrasında kurulanmalıdır. Eller yıkanırken el sırtı, başparmak, parmak araları ve uçları ve bilekler yıkanmalıdır. Antiseptik veya antibakteriyel içeren sabun kullanmaya gerek yoktur, normal sabun yeterlidir. Sabun ve suyun olmadığı durumlarda alkol bazlı el antiseptiği veya kolonya kullanılmalıdır. Dengeli beslenmek, uyku düzeni ve düzenli egzersiz bağışıklık sistemini güçlendirerek tüm hastalıklara karşı direnci arttırmaktadır. Bu salgınla nedeniyle paniğe kapılma hem kendimize hem çevremize virüsten daha fazla zarar verebilir. İnsan zihni "Ya olursa..." düşüncesine "Oldu/olduk" şeklinde tepki verir. Bunun için sağlıklı kaynaklardan bilgi almaya devam etmek, panik ve endişe etmemek ve hepsinden önemlisi "Bu paniği hissetmeseydim şuan ne yapıyor olurdum deyip?" onu yapmaya ve tedbirli bir şekilde hayata devam etmek gerekmektedir. MASKE NE ZAMAN KULLANILMALI? Sağlıklı kişilerin maske kullanmasına gerek yoktur. Herhangi bir viral solunum yolu enfeksiyonu geçirmekte olan kişinin öksürme veya hapşırma sırasında burun ve ağzını tek kullanımlık kağıt mendil ile örtmesi, kağıt mendilin bulunmadığı durumlarda ise dirsek içini kullanması gereklidir. Hasta kişilerin mümkünse kalabalık yerlere girmemesi, eğer girmek zorunda kalınıyorsa tıbbi maske kullanması önerilmektedir. Maskeyi çıkarıldığında hemen çöpe atılmalı ve eller yıkanmalı veya antiseptikle temizlenmelidir. Hasta olmayan kişilerin maske kullanmasına normalde gerek yoktur. Sadece yeni koronavirüs hastalığını geçirenlerle temas edenlerin (sağlık çalışanları, hasta ile aynı evde yaşayanlar) maske takması gerekmektedir. Bu durumlarda kullanılacak maskelerin cerrahi/basit/tıbbi maske olması yeterlidir. N95 veya FFP2 türü maskeler sağlık çalışanları tarafından sadece özel koşullarda (hastanın solunum cihazına bağlanması gerektiğinde..vb) kullanılmalıdır. Bu tür maskeleri halkın kullanmasına gerek yoktur. ELDİVEN GİYİLMELİ Mİ? Hayır. Eldiven, sadece sağlık çalışanları tarafından hastanın bakımı ve muayenesi sırasında kullanılır. Sağlık çalışanları dışındaki kişiler eldiven kullanmamalıdır. Bunun en önemli nedeni, eldivenlerin uygun şekilde kullanılmadığı durumda hastalığın daha çok yayılmasına neden olmasıdır. Eldivenlerin uygun kullanımı, sağlık çalışanlarına verilen eğitimlerle sağlanmaktadır. Sağlık çalışanları dışındaki kişilerin eldiven kullanması uygun değildir. Eller, hastalığın bulaşmasında çok önemlidir ve bulaşı azaltmanın yolu ellerin su ve sabun ile yıkanmasıdır. Sabun ve suyun olmadığı durumlarda alkol bazlı el antiseptiği veya kolonya kullanılmalıdır. HASTALIĞIN TEDAVİSİ VAR MIDIR? Bugün için Koronaviruslara tam olarak etkili olduğu gösterilmiş ilaç yoktur. Genel olarak hastalara şikayetlerini azaltacak ve varsa bozulan organ fonksiyonlarını destekleyecek tedaviler verilmektedir. Bazı ileri olgularda antibiyotik ve antiviral tedaviler kullanılmaktadır.