Çin'in Vuhan kentinde ortaya çıkan yeni tip koronavirüs (Kovid-19) dünya geneline yayılırken, her ülke virüsle mücadele yöntemlerini geliştirmeye devam ediyor. Dünya Sağlık Örgütünün (DSÖ) 23 Mart 2020 verilerine göre, virüs 190 ülke ve bölgede 334 bin 981 kişide tespit edildi ve bugüne kadar 14 bin 652 can aldı. Virüsün tüm dünyada en çok can aldığı ülkeler başta İtalya olmak üzere Çin, İspanya ve İran oldu. Türkiye'de ise 23 Mart itibarıyla 1529 kişiye tanı konuldu ve 37 kişi yaşamını yitirdi. Koronavirüs ile mücadele kapsamında alınan tedbirler, bulaş yolları, belirtiler, tanı yöntemleri, aşı ve ilaç çalışmaları, doğru bilenen yanlışlar, maske kullanım esasları ve Türkiye'deki son durum ve hayata geçirilen uygulamalar, DSÖ ve Sağlık Bakanlığının uyarıları sonucu güncellendi. Buna göre, Kovid-19'a ilişkin merak edilenler ve Türkiye'de yapılan çalışmalar şöyle: Koronavirüs nedir? Koronavirüsler, hayvanlarda veya insanlarda hastalığa neden olabilecek büyük bir virüs ailesi olarak tanımlanıyor. İnsanlarda, birkaç koronavirüsün Orta Doğu Solunum Sendromu (MERS) ve Şiddetli Akut Solunum Sendromu (SARS) gibi daha şiddetli hastalıklara kadar solunum yolu enfeksiyonlarına neden olduğu biliniyor. Son olarak dünya genelinde çok sayıda ülkede ölümlere yol açan koronavirüsün yeni tipi Kovid-19 görüldü ve hala etkinliğini sürdürüyor. Kovid-19 nedir? Kovid-19, en son keşfedilen koronavirüsün neden olduğu bulaşıcı hastalık olarak tanımlanıyor. Yeni koronavirüs, ilk olarak Çin'in Hubei eyaleti Vuhan kenti aralık ayının sonlarında ateş, öksürük, nefes darlığı şeklindeki solunum yolu belirtileri gelişen bir grup hastada yapılan araştırmalar sonucunda 13 Ocak 2020'de tanımlandı. Salgın başlangıçta bu bölgedeki deniz ürünleri ve hayvan pazarında tespit edildi. Daha sonra insandan insana bulaşarak Vuhan başta olmak üzere, Hubei eyaletindeki diğer şehirlere, Çin Halk Cumhuriyeti'nin diğer eyaletlerine ve dünyaya yayıldı. Belirtileri neler? En yaygın semptomları ateş, yorgunluk ve kuru öksürük. Bazı hastalarda ise ağrı, burun tıkanıklığı, burun akıntısı, boğaz ağrısı veya ishal olabiliyor. Virüsün bulaştığı kişilerin yaklaşık yüzde 80'i özel tedaviye ihtiyaç duymadan iyileşebiliyor. Kovid-19 bulaşan her 6 kişiden 1'i ağır hastalanıyor ve nefes almakta güçlük çekiyor. Vakaların yüzde 20'si hastane koşullarında tedavi edilebiliyor. Hastalık, genellikle 60 yaş ve üzerindeki kişileri daha fazla etkiliyor. Virüs, yaşlılar ile yüksek tansiyonu, kalp ve diyabet gibi kronik hastalıkları olanlarda ölümcül sonuçlara yol açabiliyor. Ateş, öksürük ve nefes almakta zorluk çekenlere mutlaka tıbbi destekte bulunulması gerekiyor. Virüs nasıl yayılıyor? Hastalık, kişiden kişiye, Kovid-19'lu bir kişi öksürdüğünde veya nefes verdiğinde yayılan küçük damlacıklardan ya da ağızdan bulaşabiliyor. Damlacıklar kişinin etrafındaki nesnelere ve yüzeylere düşüyor. Diğer kişiler bu nesnelere ya da yüzeylere dokunduktan sonra ellerini göz, burun veya ağzına sürdüğünde virüs kendisine bulaşabiliyor. Virüs hava yoluyla bulaşır mı? Bugüne kadar yapılan bilimsel çalışmalar, Kovid-19'un havadan çok solunum damlacıkları ile bulaştığını gösteriyor. Antibiyotikler hastalığın önlenmesinde ve tedavisinde etkili mi? Antibiyotikler virüs üzerinde etkili değil. Kovid-19'a bir virüs neden olduğundan antibiyotikler işe yaramıyor. Hastalığı tedavi edecek ya da önleyecek bir ilaç ya da aşı var mı? Bugüne kadar Kovid-2019'u önlemek veya tedavi etmek için aşı ve spesifik bir antiviral ilaç bulunmuyor. İlaç ve aşı geliştirilmesine yönelik de çalışmalar yürütülüyor ve olası aşılar ve bazı spesifik ilaçlar klinik araştırmalarla test ediliyor. Korunmak için maske takılmalı mı? Kovid-19 hastası ya da virüs bulaşan birine bakım veriliyorsa maske takılmalı. Tek kullanımlık yüz maskeleri sadece bir kez kullanılmalı. Maske nasıl takılıp çıkarılmalı? Maske sadece sağlık çalışanları, bakım görevlileri ve ateş ve öksürük gibi solunum semptomları olan kişiler tarafından kullanılmalı. Maskeye dokunmadan önce, eller alkol bazlı bir el ovma veya sabun ve su ile temizlenmeli. Maskede delik olup olmadığı incelenmeli. Maskenin doğru tarafının (renkli kısım) dışarıya baktığından emin olunmalı. Maske yüze yerleştirilmeli, maskenin metal şeridi veya sert kenarı, burnun şekline göre ayarlanmalı. Maskenin dibi aşağı doğru çekilerek ağız ve çenenin kapatılması sağlanmalı. Kullandıktan sonra maske çıkarılmalı. Maskenin potansiyel olarak bulaş olmuş yüzeylerine dokunmamak için maske yüzden ve kıyafetlerden uzak tutularak kulakların arkasındaki elastik halkalarından çıkarılmalı. Kullanımdan sonra maske kapalı bir kutuya atılmalı. Maskeye dokunduktan ya da attıktan sonra el hijyeni uygulanmalı. Virüs yüzeylerde tutunuyor mu? Kesin olmamakla birlikte Kovid-19'un da diğer koronavirüsler gibi davrandığı öngörülüyor. Yapılan bilimsel çalışmaların ön bilgilerine göre, yüzeylerde birkaç saat veya birkaç güne kadar kalabiliyor. Bu süre, yüzey tipi, ortam sıcaklığı veya nem oranına göre değişiklik gösterebiliyor. Kovid-19 tanısı nasıl konuluyor? Yeni tip koronavirüs testi 60-90 dakika içinde kapsamlı sonuç alınmasına olanak tanıyan yerli tanı kitinin yanı sıra 15 dakikada sonuç verebilen hızlı tanı kiti ile belirleniyor. Basit önlemlerle koronavirüsün yayılmasını engellemek mümkün mü? Koronavirüsün yayılmasından korumak için 14 maddelik kurala uymak gerekiyor. 14 kural nedir? 1- Ellerinizi su ve sabun ile en az 20 saniye boyunca sık sık yıkayın. 2- Öksürme ve hapşırma sırasında ağzınızı, burnunuzu tek kullanımlık mendille kapayın. Mendil yoksa dirsek içini kullanın. 3- Ellerinizle gözlerinize, ağzınıza ve burnunuza dokunmayın. 4- Soğuk algınlığı belirtileri gösteren kişilerle aranıza en az 3-4 metre mesafe koyun. 5- Yurt dışı seyahatlerinizi iptal edin veya erteleyin. 6- Yurt dışından dönüşte ilk 14 günü evinizde geçirin, ziyaretçi kabul etmeyin. 7- Bulunduğunuz ortamları sık sık havalandırın. 8- Kapı kolları, armatürler, lavabolar gibi sık kullanılan yüzeyleri su ve deterjanla her gün temizleyin. 9- Havlu gibi kişisel eşyalarınızı ortak kullanmayın. 10- Kıyafetlerinizi 60-90 derecede normal deterjanla yıkayın. 11- Tokalaşma, sarılma gibi yakın temaslardan kaçının. 12- Güçlü bir bağışıklık sistemi için bol sıvı tüketin, dengeli beslenin ve uyku düzeninize dikkat edin. 13- Soğuk algınlığı belirtileriniz varsa yaşlılarla ve kronik hastalığı bulunanlarla temas etmeyin ve maske takmadan dışarı çıkmayın. 14- Düşmeyen ateş, öksürük ve nefes darlığınız varsa maske takarak bir sağlık kuruluşuna başvurun. Doğru bilinen yanlışlar Uzmanlar, virüsten korunmada bilginin doğru kaynaklardan edinilmesinin önemine işaret ederek, doğru bilinen yanlışlardan kaçınılması gerektiği uyarısında bulunuyor. Uzmanların verdiği bilgiye göre, en sık bilinen doğru bilinen yanlışlar ise şöyle: "YANLIŞ: Her Kovid-19 enfekte olgu, ağır ve ölümcül seyretmektedir. DOĞRU: Hastalığın seyrinde yüzde 10-15 oranında ağır solunum yetmezliği, böbrek yetmezliği ve çoklu organ yetmezliği görülebilir ve yüzde 2-5 oranında ölümle sonuçlanırken, yüzde 80 oranında hastalık hafif seyretmektedir. YANLIŞ: Hastalıktan korunmak için maske takmanız yeterlidir. DOĞRU: Maske, kişiyi virüsü kapmaktan yeterince korumaz. Sadece kişi hasta ise virüsün başkalarına bulaştırılmasına engel olabilir. Hele ki sağlıklı kişilerin toplumda, gündelik hayatta maske takmasına gerek yoktur. Korunmada en önemli yöntem el temizliğidir. Eller mümkün olduğunca temiz tutulmalı ve göz, burun ve ağza götürülmemelidir. YANLIŞ: El dezenfektanları tüm sorunu çözer. DOĞRU: Piyasada değişik isimler ile pazarlanan sözde antiseptik, dezenfektan ve mikrop öldürücülerin çoğu elleri iyi bir 'su-sabun temizliğinden' daha çok koruyamayacaktır. Ellerin, sık sık bol sabunlu su ile dikkatle iyice ovularak yıkanması koruyuculuk için yeterli olacaktır. Su ve sabuna ulaşılamayacak durumlarda 70 derece ve üzerinde bir kolonya veya alkol bazlı el dezenfektanı da kullanılabilir. Sık el temizliği cildi kurutarak egzama gibi hastalıklara neden olabilir. O yüzden eller günde birkaç kere nemlendirici krem ile nemlendirilmelidir. YANLIŞ: Burnu tuzlu suyla yıkamak, tuzlu suyla gargara yapmak ya da sirke virüsün bulaşıcılığını engeller. DOĞRU: Bu konuda hiçbir bilimsel veri yoktur. Hatta tuzlu suyun tuz oranı yüksek olursa üst solunum yolu hücrelerine hasar verebilir. Solunum sistemini viral enfeksiyonlardan ya da dış etkenlerden korumada bir kalkan özelliği gösteren, bakteri ve virüslerin solunum hücrelerine tutunmasını engelleyen mukus tabakası da hasar görebilir. YANLIŞ: Sıcak içecekler içmek virüsü öldürecektir. DOĞRU: Aşırı sıcak içecekler, ağız-boğaz bölgesini yakıp kavurarak 'koruyucu epitel tabakayı' ve 'önleyici bağışıklık salgılarını' tahrip ettiğinden, faydadan çok zarar verebilir. YANLIŞ: Enfekte yüzeyleri sadece su ile ya da ıslak mendil ile silmek yeterlidir. DOĞRU: Yüzeyler, belli oranlarda sulandırılmış (1:100; 1 birim çamaşır suyu, 99 birim su) çamaşır suyu ya da deterjanla temizlenmelidir. Basit deterjanlar da koronavirüsü önlemede çamaşır suyu kadar etkilidir. YANLIŞ: Sarımsak, soğan yemek koronavirüs enfeksiyonunu önler. DOĞRU: Sarımsak ve soğan içerdikleri alisin ve kuvarsetin sayesinde antimikrobiyal özellikleri olan sağlıklı gıdalardır ama koronavirüsten koruma gibi bir faydaları bilimsel olarak ortaya konmamıştır. YANLIŞ: Çok turşu yemek bağışıklık sistemini güçlendirip hastalıktan koruyacaktır. DOĞRU: Ev yapımı turşuların, içerdikleri probiyotikler sayesinde bağışıklık sistemine bir miktar destek vereceği doğrudur. Ancak aşırı miktarda turşu tüketimi aşırı miktarda tuz tüketimine de neden olarak vücudun sıvı elektrolit dengelerinde değişikliklere ve hipertansiyona sebep olabilir. YANLIŞ: Kelle paça çorbası bağışıklık sistemi için şarttır. DOĞRU: Bağışıklık sistemini özel olarak güçlendirdiği gösterilmiş herhangi bir gıda yoktur. Önemli olan sağlıklı ve dengeli beslenme alışkanlığıdır. Virüslerden korunmada bağışıklık sisteminin önemli olduğu doğrudur. Bugüne kadar yapılan bilimsel çalışmalarla bağışıklık sistemini güçlendirdiği kanıtlanmış 3 uygulama vardır. Bunlar, dengeli beslenme, yeterli bir uyku ve düzenli fizik egzersiz şeklindedir. YANLIŞ: Alkolsüz kolonya, el dezenfektanı olarak kullanılabilir. DOĞRU: Bir sıvının dezenfektan özelliğe sahip olması için minumun yüzde 70 alkol oranına sahip olması gerekir. Uygun el antiseptiği bulunamayan yerlerde yüzde 80-90 arasında alkol içeren her türlü kolonya da el hijyeninde virüsten korunmada kullanılabilir. YANLIŞ: Havaların ısınması ile virüs ortadan kaybolacak. DOĞRU: Sıcak havanın virüsü doğrudan öldürmesi gibi bir durum söz konusu değil. Ancak havaların ısınması ile insanlar kapalı ve havasız ortamlarda uzun süre vakit geçirmiyor, evler, iş yerleri daha iyi havalandırılıyor ve böylelikle solunum yoluyla bulaşan virüslerin bulaşma olasılığı azalıyor. İkinci olarak da artan sıcaklık nedeniyle virüs dış ortamda daha kısa süre canlı kalabiliyor. YANLIŞ: Kovid-19 sadece yaşlı nüfusu etkileyen bir virüstür. DOĞRU: Kovid-19 erişkin yaştaki tüm bireyleri etkileyebilir. Hastalığı ağır geçirme olasılığı, yaş ilerledikçe artmaktadır. Özellikle 60 yaş üzerindeki bireylerde risk artmakta, 40 yaşın altında binde 2 olan ölüm oranı 80 yaşın üzerine çıkıldığında yüzde 15'e ulaşmaktadır. YANLIŞ: Kovid-19, laboratuvarda üretilmiş bir virüstür. DOĞRU: Kovid-19 laboratuvar ortamında hazırlanmış bir virüs değildir ve mikroorganizmaların geçirdikleri doğal basamaklar sonucu topluma yayılmıştır. Zaten yeni virüslerin neden olacağı salgınların Güneydoğu Asya'dan çıkması tıp çevrelerinde beklenen bir durumdur. Buradaki yoğun insan nüfusu ve çeşitli hayvanların çok sayıda olması, hayvanlar ve insanlar arasında temasın fazla olmasına, bu da virüslerin değişime uğrama riskinin artmasına neden olmaktadır. YANLIŞ: Kovid-19 için aşı geliştirildi ancak henüz piyasaya sürülmedi. DOĞRU: Kovid-19 için henüz geliştirilmiş kullanılabilecek bir aşı bulunmamaktadır. Bu alan çok fazla ve hızlı şekilde çalışma yapılmakta olan bir alandır. Henüz kullanabilecek bir aşı olmamakla birlikte devam eden 30 civarında bilimsel çalışma bulunmaktadır. Ancak bağışıklık sistemi ile koronavirüsler arasındaki karmaşık ilişki çok aydınlatılamamış olduğundan geliştirilecek aşıların ne kadar ve ne süreyle etkili olacağı bilinmemektedir. Etkili bir aşının bir yıldan önce geliştirilmesi beklenmemektedir. YANLIŞ: Kovid-19 tedavisinde antibiyotik kullanımı gereklidir. DOĞRU: Kovid-19 bir virüs hastalığı olup antibiyotik kullanımının hastalık seyri üzerine bir etkisi yoktur. Antibiyotikler virüse etki etmez. YANLIŞ: Kovid-19 evcil hayvanlardan da bulaşabilir. DOĞRU: Şu ana kadar olan yapılan çalışmalarda evcil hayvanlardan insanlara Kovid-19 geçişi saptanmamıştır. YANLIŞ: Sosyal medyada 'gizli' adı altında yayılan belgede yer alan yeni tedbir kararları alındı. DOĞRU: Sosyal medyada 'gizli' başlığı ile yayılan tedbir kararları doğru değildir, gündemde olan ve olacak tedbir kararları ilgili idari birimler tarafından resmi yazılar ile tüm topluma gizli olmadan duyurulmaktadır. YANLIŞ: Kovid-19 kabuklarıyla yenilebilen yeşillikler ve meyve ile sebzelerde tutunabildiği için meyveler kabukları soyularak yenilmeli, diğerlerinin ise tüketiminden kaçınılmalı. DOĞRU: Kovid-19 açısından meyve ve sebzeleri kabukları ile yemenin hastalık riskini artırmış olduğuna dair bir veri bulunmamaktadır. Genel temizlik kuralları doğrultusunda meyveler yıkanarak kabukları ile tüketilebilir. YANLIŞ: Kovid-19'dan korunmak için dışarı çıktıktan sonra kıyafetler de dezenfekte edilmeli. DOĞRU: Dışarı çıkıldıktan sonra kıyafet dezenfeksiyonu uygulamasının hasta olmayı engelleyici ve rasyonel bir yanı yoktur. Kıyafetlerin her zaman yapıldığı gibi kirlenme durumlarına göre yıkanmaları yeterlidir. YANLIŞ: Virüsten korunmak mümkün değildir. DOĞRU: Belirlenen kurallara uyulması durumunda, virüsten korunmak mümkündür. Özellikle olası ya da kesin tanı almış kişilerde, izolasyon kurallarına uyulması, hastalığın yayılmasında ve hasta kişinin yakın çevresi için hastalıktan korunma sağlanmasında çok önemlidir. YANLIŞ: Cerrahi olarak isimlendirilen ve normal maske diye tanımlanan maskeler, gün içinde kullanıldıktan sonra yıkanarak tekrar kullanılabilir. DOĞRU: Cerrahi maskelerin kullanım süresi 3-4 saat olup, nemlendiğinde kirlendiğinde değiştirilmeleri gerekir. Maske yıkandığında koruyuculuk işlevini kaybeder. YANLIŞ: Vücut direncinin artırılması için sağlıklı bireylerin de bir an önce bağışıklık kuvvetlendirici destek ürünleri ve vitamin hapları alması gerekmektedir. DOĞRU: Sağlıklı bireylerin, ek bir destek ürünü almalarına kesinlikle gerek yoktur. Her bireyin yeterli uyku, dengeli beslenme ve düzenli fizik egzersiz gibi kurallara uyması yeterlidir. Ek bir destek ürünü kullanmak, hastalıktan korunmak için fayda sağlamamaktadır. Sadece vücutlarında vitamin eksikliği olanların dışarıdan bu vitamin veya minerali alması gerekir. Türkiye'de neler oldu? 6 Ocak'ta Türkiye harekete geçen Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü bünyesinde Operasyon Merkezi kuruldu. 15 kişinin görev yaptığı merkezde koronavirüs ile ilgili dünyadaki tüm gelişmeler, anlık takip edilmeye başlandı. 10 Ocak'ta Sağlık Bakanlığı bünyesinde Koronavirüs Bilim Kurulu oluşturuldu. Sağlık Bakanlığı, YÖK ve 12 üniversiteden akademisyenlerden oluşan Bilim Kurulu Üyelerinin katılımı ile ilk Bilim Kurulu toplantısı yapıldı. 14 Ocak'ta 2019-nCoV Hastalığı Rehberi'nin ilk versiyonu hazırlandı. Rehberde; enfeksiyona ilişkin genel bilgiler, vaka tanımı ve vaka yönetimi, enfeksiyon kontrolü ve izolasyon, hasta bakımı ve tedavisi, vaka görülen ülkelere gidecek kişilerin yapması gerekenler tanımlandı. 16 Ocak'ta Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü tarafından 2019-nCoV Risk Değerlendirme Toplantısı yapılması kararı alındı. 20 Ocak'ta Hong Kong, Hindistan, Endonezya, Malezya, Myanmar, Filipinler, Singapur, Tayvan, Tayland, ABD, Rusya ve Vietnam ve Vuhan'dan gelen tüm yolcular için giriş taraması başlatıldı. 21 Ocak'ta Türkiye'de şüpheli bir vakadan ilk numune alındı. 24 Ocak'ta Çin'den gelen tüm uçuşlarda yolcuların termal kamera ile taranmasına başlandı. 27 Ocak'ta Dışişleri Bakanlığı tarafından seyahat önerisi yayımlandı. Vatandaşların zorunlu olmadıkça Çin'e seyahat etmemeleri, Çin'e seyahat etmeleri halinde başta Hubei eyaleti olmak üzere vakaların yoğun olarak görüldüğü bölgelerden uzak durmaları tavsiye edildi. 28 Ocak'ta Bilim Kurulu toplantısı yapıldı. Toplantıda 2019-nCoV Rehberi güncellendi, sık sorulan sorular ve cevapları hazırlandı. 29 Ocak'ta Devlet Hava Meydanları İşletmesi Genel Müdürlüğüne riskli bölgelerden gelen uçuşlarda alınması gereken önlemler ile ilgili yazı gönderildi. 30 Ocak'ta 2019-nCoV Hastalığı Rehberi güncellenerek yayımlandı. 31 Ocak'ta Dışişleri ve Milli Savunma bakanlıklarıyla iş birliği içinde Türk vatandaşlarını yurda getirmek üzere Türk Silahlı Kuvvetlerine ait kargo uçağı Ankara'dan Çin'in Vuhan kentine hareket etti. 1 Şubat'ta tahliye uçağı Vuhan'dan Ankara'ya havalandı. Toplam 42 yolcu uçağa alındı. Sağlık kontrolünde hiçbir yolcuda hastalık belirtisine rastlanmadı. Termal kameralar aracılığıyla yapılan ateş taramaları genişletildi. Çin, Tayland, Japonya, Singapur, Tayvan, Malezya, Hong Kong, Güney Kore olmak üzere Uzak Doğu Asya ülkelerinden Türkiye'ye yapılan tüm uçuşlarda da bilgilendirme anonsu ve gelen yolcuların termal kamera ile taranmasına başlandı. Çin'den tahliye edilen vatandaşları taşıyan uçak Türkiye'ye döndü. Uçaktaki 32 Türk, 6 Azerbaycan, 3 Gürcistan 1 Arnavutluk vatandaşı olmak üzere 42 yolcu ile mürettebat, teknik ekip ve sağlık personelinden oluşan toplam 61 kişi Dr. Zekai Tahir Burak Hastanesinde karantinaya alındı. 2 Şubat'ta Bilim Kurulu toplandı. 2019-nCoV Hastalığı Rehberi'nin sunumu hazırlandı ve web sitesinde yayımlanmak üzere gönderildi. Yükseköğretim Kurulu (YÖK) ve Milli Eğitim Bakanlığına Çin'den gelen öğrenci ve çalışanlara yönelik bilgi notu gönderildi. 3 Şubat'ta Türkiye, Çin'den gelen tüm uçuşları durdurduğunu açıkladı. 7 Şubat'ta Çin'den her türlü hayvan ithalatı geçici süre ile durduruldu. 8 Şubat'ta Vuhan'dan getirilen yolcuların 10. gününde, 3. testlerinin de negatif çıktığı bilgisi kamuoyu ile paylaşıldı. 12 Şubat'ta koronavirüs test sonuçlarında dünyada en hızlı sonucu veren yerli tanı kitini üretildiği ve yurt dışına ihraç edileceği Türkiye Büyük Millet Meclisinde Sağlık Bakanı Dr. Fahrettin Koca tarafından açıklandı. 19 Şubat'ta Sağlık Bakanı Çin'in Ankara Büyükelçisi Deng Li'yi kabul etti. 21 Şubat'ta Sağlık Bakanlığı ile İran Sağlık Bakanı Said Nemeki, İran'da yaşanan Kovid-19 vakasıyla ilgili telefon görüşmesi gerçekleştirdi. 23 Şubat'ta İran’dan Türkiye’ye tüm uçuşlar tek taraflı, kara ve demir yolu geçişleri ise geçici olarak durduruldu. 24 Şubat'ta Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, Azerbaycan Sağlık Bakanı Ogtay Shiraliyev ile telefon görüşmesi yaptı. Komşu ülkelerde yaşanan Koronavirüs vakalarına karşı, Türkiye ve Azerbaycan olarak, iki ülke arasında alınacak tedbirler hakkında istişarelerde bulunuldu. Sağlık Bakanı, İran Ankara Büyükelçisi Mohammad Farazmand'i kabul etti. Komşu iki ülke arasındaki tedbirler istişare edildi. 25 Şubat'ta THY'ye ait Tahran uçağının Ankara'ya inişi planlandı. Uçakta bulunan 132 Türk yolcu ve mürettebat ilk kontrolleri ve karantina süreçleri için Dr. Zekai Tahir Burak Hastanesi'ne ve Bilkent Şehir Hastanesi misafirhanesine nakledildi. 27 Şubat'ta Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, Ağrı, Van, Hakkari ve Iğdır sınır kapılarında alınan tedbirleri incelemek üzere bölgeyi ziyaret etti. İran, Irak ve Gürcistan ile olan 8 sınır kapısında sahra hastaneleri kuruldu. 28 Şubat'ta Çin Halk Cumhuriyeti'nden Türkiye'ye direkt olarak gelmesi muhtemel Büyükelçilik, Konsolosluk görevlileri, uluslararası şirket çalışanları ve Türkiye'de oturum hakkı ve/veya çalışma izni olan Çin vatandaşları, Çin Halk Cumhuriyeti’nde bulunmuş olan ve diğer ülkelerden aktarmalı Türkiye'ye geleceklere ilişkin düzenlemeler, Dışişleri Bakanlığı aracılığı ile Çin Halk Cumhuriyeti Ankara Büyükelçiliği ile paylaşıldı. İran'dan gelecek vatandaşlar ve diplomatik temsilcilerin Türkiye'ye gelişleri, Türkiye üzerinden İran'a gidecek üçüncü ülke ve İranlı diplomatlarının İran'a gidişleri, Türk vatandaşlarının hava yolu ile tahliye edilmesi durumlarında alınacak sağlık tedbirleri ve kargo uçuşlarına ilişkin düzenlemeler Dışişleri Bakanlığı, İçişleri Bakanlığı, Ticaret Bakanlığı ile Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı ile paylaşıldı. 29 Şubat'ta Çin, İran, Irak, Güney Kore ve İtalya ile Türkiye'ye gidiş-geliş tüm yolcu uçuşları durduruldu. 2 Mart'ta umre seyahatleri yeni tedbirler kapsamında, umreden dönen tüm vatandaşların tedbirler gereği sağlık muayenesinden geçirileceği, umreden dönüşlerde, sağlık personelinin uçaklarda hazır bulunacağı, seyahatlere görevli olarak eşlik edeceği bilgisi kamuoyu ile paylaşıldı. 3 Mart'ta umre dönüşlerinde 14 gün uygulamasına dikkat edilmesi konusunda kamuoyu bilgilendirildi. Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, 10 Mart'ta koronavirüs çalışmaları hakkında Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Sağlık Komisyonu'da bilgilendirme yaptı. Koca, 11 Mart'ta saat 00.30'da Türkiye'de test sonucu pozitif çıkan vaka olduğu açıklamasını yaptı. Vakanın bulunduğu il ve kişisel bilgileri etik ilkeler gereği paylaşılmadı. Kişinin virüsü, Avrupa teması üzerinden aldığı, dış dünyadan izole edildiği, ailesinin gözetim altında olduğu bilgilerini paylaştı. Sağlık Bakanı, Ticaret Bakanı, Kültür ve Turizm Bakanı ortak basın açıklaması yaptı. DSÖ tarafından koronavirüs pandemisi ilan edildi. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan başkanlığında 12 Mart'ta tüm bakanların katıldığı ve koronavirüs salgınına karşı alınacak tedbirlerin karara bağladığı bir zirve gerçekleştirildi. Kamu çalışanlarının yurt dışına çıkışları özel izne tabi oldu. Nisan ayı sonuna kadar yapılacak tüm spor müsabakalarının seyircisiz oynanmasına kararlaştırıldı. Eğitim ile ilgili alınan tedbirler açıklandı. Okullarda eğitime 16-22 Mart 2020 tarihinden itibaren 2 hafta ara verildi. 16-22 Mart 2020 tarihleri ara tatil olarak belirlendi. Üniversiteler, 16 Mart- 06 Nisan arasında 3 hafta tatil edildi. Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, 13 Mart'ta ikinci vakayı açıkladı. Koca, hastanın, gözlem altına alınan ilk hastanın yakını olduğunu, aynı ailede bulunan 3 kişinin daha enfekte olduğunu söyledi. Almanya, Fransa, İspanya, Norveç, Danimarka, Belçika, Avusturya, İsveç ve Hollanda da listeye eklendi ve 14 Mart 2020 saat 08.00'den itibaren 17 Nisan'a kadar uçuşlar durduruldu. Cumhurbaşkanlığınca genelge yayınlandı. Koronavirüs nedeniyle kamu görevlilerine yurt dışı yasağı getirildi. Kamu kurumlarında çalışan hamileler, yasal süt izni kullananlar, engelliler, yönetici pozisyonundakiler hariç 60 yaş ve üzerindekiler 16 Mart'tan itibaren 12 gün idari izinli sayıldı. Sağlık çalışanlarının yıllık izinleri ikinci bir emre kadar durduruldu. Özel kreş, gündüz bakımevleri ve özel çocuk kulüpleri tatil edildi. Karargahlarda askerlerin çarşı izinleri geçici süreyle durduruldu. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tarafından 81 il valiliğine koronavirüs tedbirlerini içeren genelge gönderildi. Halkın toplu olarak bulunduğu alanlar, Bilim Kurulunca belirlenen şekilde sık periyotlarla temizlenmesi ve dezenfekte edilmesi; insan sirkülasyonunun yoğun olduğu yerler ve binalar ile toplu taşıma araçlarına dezenfektanlar yerleştirilmesi kararlaştırıldı. Din İşleri Yüksek Kurulu, koronavirüs görülen ülkelerdeki yüksek risk grubundaki Müslümanların cuma namazı yerine evlerinde öğle namazı kılabileceklerini, kamu sağlığını korumakla yetkili otoritelerce karar alınması halinde karantina bölgesindekilere cuma namazının farz olmadığını bildirdi. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından tüm sanatsal etkinlikler nisan ayı sonuna kadar ertelendi. Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, Adalet Bakanı Abdulhamit Gül, Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Cahit Turhan, Bilim Kurulu ile toplantı yaptı. Hastanelerde ziyaret kısıtlamasına gidildi. Mesai saatleri içerisinde ziyaretçi kabul edilmeyeceği, mesai saatleri dışında sadece bir kişiye izin verileceği duyuruldu. İlaçlarını raporla alan yaşlılar ve kronik hastalığı olanların rapor süresi dolduğunda hastaneye tekrar başvurmadan ilacını doğrudan alabilmesi hususunda, Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı ile görüşüldü ve düzenleme yapılarak uygulamaya geçildi. Hastalık belirtisi olanların ceza infaz kurumlarına alınmayacağı, bu kişilerin sağlık muayenesinden geçirilip tedavileri yapıldıktan sonra ceza infaz kurumuna alınacağı belirtildi. Cezaevi görüşleri ertelendi. İş yurtları kapsamında dışarıda çalışan hükümlüler diğer hükümlülerden ayrıldı. Cezaevlerindeki ve çocuk eğitim evlerindeki aile görüş odalarının da kullanılması iki hafta süreyle ertelendi. Ceza infaz kurumundan bir başka ceza infaz kurumuna nakiller güvenlik ve hastalık durumları dışında iki hafta süreyle ertelendi. Duruşma ve diğer adli işlemlerden ivedi özelliği bulunmayanların ertelenmesi hususu yargı mensuplarının takdirine bırakıldı. "ALO 184 Hattı"nın koranavirüs hakkında bilgi vereceği, vatandaşların bu hattı arayıp her türlü konuda bilgi alabileceği açıklandı. Yüksek Hızlı Trenler (YHT) ve Marmaray hattı gibi toplu ulaşım araçlarında yoğunluk yaşanması sebebi ile D2 ve B2 belge sahibi araçların da sefer yapmalarına izin verildi. 13, 14 ve 15 Mart'taki Ankara-İstanbul ve İstanbul-Ankara Yüksek Hızlı Tren seferlerine de ilave seferler konuldu. 14 Mart'ta Azerbaycan ile kara ve hava ulaşımı geçici olarak durduruldu. Gürcistan ile Sarp sınır kapısı yolcu geçişine kapatıldı. Altıncı vaka olarak umreden dönen bir kişide koronavirüs tespit edildiği açıklandı. 15 Mart'ta umreden dönen tüm yolcular, sağlık taramasından geçirildi; şüpheli bulunanlar gelir gelmez hastaneye kaldırılıp, testleri yapıldı. Ankara ve Konya'daki öğrenci yurtlarında karantina mantığıyla ayrı odalara yerleştirildi. Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın talimatları üzerine Cumhurbaşkanı Yardımcısı Fuat Oktay'ın başkanlığında toplantı yapıldı. Almanya, İspanya, Fransa, Avusturya, Norveç, Danimarka, İsveç, Belçika ve Hollanda'dan Türkiye'ye yapılan uçuşlar 15 Mart saat 24.00 itibarıyla durduruldu. Bu ülkelere geçici olarak kısa süreliğine giden veya bu ülkelerde öğrenci olarak bulunan ve Türkiye'ye dönmek isteyen vatandaşların 16 Mart Pazartesi günü yerel saatle 17.00’ye kadar bulundukları ülkelerdeki Türk diplomatik temsilciliklerine başvurarak ve 17 Mart Salı günü saat 24.00'e kadar Türkiye'ye dönebilecekleri belirtildi. Türkiye'ye dönen vatandaşların Sağlık Bakanlığı ve Bilim Kurulunun tedbirleri kapsamında 14 gün karantina/gözetim altına alınacakları bildirildi. Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, ilk vakanın gözlem altında tutulan çevresindeki iki kişiye tanı konduğu açıklamasını yaptı. Avrupa ülkelerinden gelmiş yedi, Amerika'dan gelmiş üç vakanın olduğunu ve toplam vaka sayısının 18 olduğunu açıkladı. 16 Mart'ta Adalet Bakanı Abdulhamit Gül, koronavirüs (Kovid-19) tedbirleri kapsamında 60 yaş üstü hakim ve savcıların idari izinli sayılacağını, nöbetçi noterlik uygulamasının yeni bir duyuruya kadar ertelendiğini ve denetimli serbestlik kapsamındaki hükümlülerin toplu olarak yaptıkları tüm faaliyet ve çalışmaların sona erdirildiğini açıkladı. Diyanet İşleri Başkanı Erbaş, koronavirüs önlemleri kapsamında, cuma namazı başta olmak üzere cami ve mescitlerde cemaatle namaza ara verilmesinin gerekli hale geldiğini açıkladı. Bilim Kurulunun 6 saat süren toplantısı sonrasında Sağlık Bakanı Fahrettin Koca, İngiltere, İsviçre, Suudi Arabistan, Mısır, İrlanda ve Birleşik Arap Emirlikleri olmak üzere 6 ülkeye daha uçuş yasağı konulduğunu belirtti. Son eklenen ülkeler ile toplam 20 ülkeye uçuş yasağı konuldu. Koranavirüs tanısında toplam 7 laboratuvarda yapılan testlerin hafta sonuna kadar 16 ile sonrasında ise 81 ile yaygınlaştırılacağı duyuruldu. Hızlı sonuç veren antijen testleri tüm sağlık kuruluşlarına gönderileceği belirtildi. Ayrıca, 16 Mart'ta 29 yeni tanı kondu. Yeni tanı konanlar ile toplam hasta sayısı 47 oldu. Son 29 vakanın tamamı doğrudan veya dolaylı olarak ABD, Orta Doğu ve Avrupa temaslı olduğu bildirildi. Umre dönüşü pozitif çıkan vaka sayısının 4 olduğu kaydedildi. 17 Mart'ta 51 yeni vaka ile toplam vaka sayısı 98'e yükseldi. İlk can kaybı yaşandı. 18 Mart’ta 93 yeni vaka ile toplam vaka sayısı 191'e çıktı, 1 hasta kaybedildi, toplam can kaybı 2 oldu. 19 Mart'ta 168 yeni vaka ile toplam vaka sayısı 359'a ulaştı, 2 hasta yaşamını yitirdi, toplam can kaybı 4 oldu. 20 Mart'ta 311 yeni vaka ile toplam vaka sayısı 670'e yükseldi, 5 hasta hayatını kaybetti, toplam can kaybı 9'a ulaştı. 21 Mart'ta 277 yeni vaka ile toplam vaka sayısı 947 oldu, 12 kişi kaybedildi, toplam 21 can kaybı meydana geldi. 22 Mart'ta 289 yeni vaka ile toplam vaka sayısı 1236'ya çıktı, 9 hasta yaşamını yitirdi, toplam can kaybı 30'a yükseldi 23 Mart'ta 293 yeni vaka ile toplam vaka sayısı 1529'a ulaştı, 7 hasta öldü, toplam can kaybı 37'ye çıktı. AA