İşletmeler normal ticari faaliyetlerini sürdürürken, işleri
ile ilgili çeşitli nedenlerle ortaya çıkan zararlar için tazminat ödemek
zorunda kalabilirler. Bir ihaleye iştirak eden ve ihale makamına teminat
yatıran işletmenin şartlara uygun hareket etmemesi halinde teminata ihale
makamınca el konulabilmekte veya işten çıkarılan çalışanlara kıdem tazminatı
adı altında bir para ödenmesi, kimi sözleşmelere aykırı hareket edildiği
gerekçesi ile ödenen tazminatlar söz konusu olabilmektedir. Yada işletmeye ait
bir araç kaza yapmış karşı tarafa tazminat ödemek zorunda kalınmıştır.
TAZMİNAT ÖDEMELERİNİN GİDER YAZILMASININ ŞARTLARI
Gelir Vergisi mükellefleri ticari faaliyetleri ile ilgili olmak şartı ile ödemek zorunda kaldıkları zarar, ziyan ve tazminatlar gelir vergisi kanunumuz uyarınca kanuni defterlere gider olarak yazılabilmektedir. Kurumlar vergisi mükelleflerinin elde etmiş oldukları safi kurum kazancının tespitinde GVK’daki ticari kazanç hükümleri uygulandığı için, kurumlar vergisi mükellefleri de faaliyetleri ile ilgili ödemek zorunda kaldıkları zarar, ziyan ve tazminatları gider olarak yasal defterlerine intikal ettirebilmektedirler.
Ancak tazminat ödemelerinin mükellefler tarafından gider olarak kanuni defterlerine kayıt edebilmesi için aşağıda özelliklerin tamamını bir arada taşımaları gerekmektedir.
* * *
Zarar, ziyan ve tazminat ödemesi, ticari işletmenin faaliyetleri ile ilgili olmalıdır.
Ticari faaliyetlerle ilgili zarar, ziyan ödemesi; normal ticari faaliyetin devamı sırasında doğmuş olmalıdır. Ticari faaliyetin normal icaplarına uygun olmayarak ödenmiş zarar, ziyan ve tazminatlar kanun,mukavelename veya ilama bağlı olarak ödenmiş olsa dahi gider olarak dikkate alınamaz.
Örneğin; meşhur bir marka olan (x) markalı spor ayakkabılarının, orijinalini bir Avrupa topluluğu ülkesine satmak üzere anlaşmış bulunan bir vergi mükellefi, ihraç etmiş olduğu; spor ayakkabıları taklit olduğu için daha evvel yapmış olduğu sözleşme gereği tazminat ödemek zorunda kalmış olsun. İhracatı gerçekleştiren mükellef taklit ayakkabıları ihraç ederek bir anlamda ithalatçı ülkeyi dolandırmıştır. Bu durumda taklit ayakkabıları satan mükellef bu tazminat ödemesini sözleşmeye göre yapsa bile, gider olarak dikkate alamayacaktır. Çünkü mükellefin bu fiili hileli bir faaliyet sonucu doğmuştur.
* * *
Kanun hükmüne, mukavelenameye veya ilama göre yapılmış bir ödeme olmalıdır.
İşletmenin faaliyet konusu ile ilgili tazminat ödemesinin gider olarak dikkate alınması için kanun hükmüne, mukavelenameye veya ilama dayanması gerekmektedir. Kanun hükmüne, mukavelenameye veya ilama dayanmayan tazminat ödemeleri gider olarak kanuni defterlere kayıt edilemez.
Örneğin; Nakliyeci firmaları taşıdıkları malın hasara uğraması nedeni ile mal sahibine ödedikleri tazminatlar bir mukavelenameye veya mahkeme kararına dayanması şartı ile gider olarak dikkate alınabilir.
* * *
Tazminat ödemesi işletme sahibinin suçundan doğmamalıdır.
İşletme sahibinin şahsi suçundan doğan tazminat ödemeleri gider olarak dikkate alınamaz. Tüzel kişilerde teşebbüsün sahibi kurumun kendisidir. Ancak tabidir ki kurum gerçek kişiler tarafından idare edilir. Bu nedenle tüzel kişiliği temsil eden kişilerin tüzel kişilik adına yaptıkları ve kanunlara göre suç sayılan işlemler o tüzel kişiliğin işlemiş olduğu bir suç sayılır. Dolayısı ile tüzel kişiliği idare edenler tarafından işlenmiş bu kabil bir suç nedeni ile bir kanun hükmüne veya mahkeme kararına göre tazminat ödemesi yapılmış ise, bu tazminatta gider olarak dikkate alınmayacaktır.
Maliye Bakanlığı uygulamasında suç tabirini uygulamada teşebbüs sahibinin kusurlu olup olmaması şeklinde dikkate almaktadır. İşletmenin kusurlu olduğu durumlarda bu tür tazminat ödemelerinin gider olarak ticari kazançtan indirilmesine müsaade etmemektedir.
