İçinde bulunduğumuz ekonomik sıkıntılar işletme sahiplerini
maliyetlerin aşağıya çekilmesi ve azami verimliliğin alınabilmesi için,
bünyesinde çalıştıracakları işçilerin bir kısmını tam gün yerine, saat başı
ücret olarak ve part time çalıştırma zorunluluğunu ortaya çıkarmıştır. Bu günkü
yazımda, saat ücretli, part time ücretli, akort ücretli, yüzde olarak ücret
almak şekliyle çalışacak işçilerin İş kanunu ve sigorta kanunu açısından nasıl
işlem yapılacağına ilişkin açıklamalar da bulunacağım ;
Öncelikle ücretin tespit ve ödeme şekli üzerinde duralım;
a)- Akort Ücret : Yapılan işin sonucuna göre hesaplanan
ücrete akort ücret denir.Bir presçinin bastığı kapak sayısına ,bir maden
işçisinin çıkardığı madenin ağırlığına veya bir
işçinin boyadığı bezin uzunluğuna göre ücretin hesaplanması durumlarında
akort ücret söz konusudur. Akort ücret ,
parça sayısı, büyüklük,uzunluk veya ağırlık gibi birimlere göre saptanır ve
belirli bir çalışma dönemine düşen ücret,her birim için saptanan ücretin birim
sayısı toplamı ile çarpılması sonucu bulunur.
b)- Götürü Ücret: Yapılan işin sonucuna göre
hesaplanan bir akort ücret şeklidir. Sadece özellikleri bakımından götürü iş ve
ücret akorttan ayrılabilir. Uygulamada birim saptanmasının güç olduğu veya seri
olarak yapılması mümkün olmayan yahut
birbirine benzemeyen ve genellikle devamlılık göstermeyip bir süre sonra biten işlerde işin sonucuna göre ücretin
kararlaştırılması halinde götürü ücretten söz edilir.
c)- Yüzdeye Göre
Ödenen Ücret: Otel, lokanta, eğlence yerleri ve benzeri yerlerle içki verilen
ve hemen orada yenilip içilmesi için çeşitli yiyecek satan yerlerin çoğunda
zamana göre ücret, bazılarında ise yüzdeye göre ücret ödenmektedir.
d)- Prim: Prim, işçinin bireysel olarak veya bir grup
içinde üstün çaba göstererek başarılı bir şekilde yapmış olduğu işi
ödüllendirmek için kendisine ödenen ek bir ücrettir. Prim, işverence tek
taraflı olarak ödenebileceği gibi, toplu iş sözleşmesi veya hizmet akdi ile de
kararlaştırılmış olabilir.
e)- Part Time ( Zamana Göre ) Ücret : Çalışma süresinin
uzunluğuna göre belirlenen ve saatlik, haftalık, gündelik veya aylık olarak
ödemesi belirlenen ücret şeklidir.
Yukarıda belirtilen ücret şekillerinin hangisi olur ise
olsun, işçi ile işveren arasında mutlaka noter aracılığı ( Yargı Kararları
gereği ) ile bir yazılı akit yapılması zorunluluğu vardır. İşçi ile yapılacak
yazılı akitte, işin nevi, işin süresi, ödenecek ücret ve ücret şekli açık
olarak belirtilmek zorundadır. Çünkü ödenen ücret şekline göre işçinin sosyal
haklarından olan gün sayısı belirlenerek aylık bildirge ile beyan edileceği
için akitteki bu açık hükümler işçi işveren arasında çıkabilecek hukuki
sorunları başından engellemiş olacaktır. Yukarıdaki ücret şekillerinden sadece
zamana göre ücrette gün problemi ortaya çıkmaktadır. Diğer ücret şekillerinde
işçi zaten her gün fiilen çalışmaktadır.
Örneğin; Günde 4 saat çalışıp işyerinden ayrılacak bir işçi
ile akit yaptık, saatlik ücretinin ise
5 TL brüt olarak tespit edildiğini düşünelim, Eğer akit ile
aylık çalışma günü belirtilmemiş ise, bu işçinin aylık sigorta gün sayısı nasıl
tespit edilecek? İşte burada yukarıda
izah ettiğim gibi yazılı akit olabildiğince açık ve anlaşılır olması fayda
sağlayacaktır. İş kanunumuz haftalık çalışma saatini 45 olarak tespit etmiştir.
Örnekte, günde 4 saat çalışan bir işçi, ay sonu toplamında 96 saat çalışmış
ise, 96 saati ise iş kanuna göre günde 7.5 saate böler isek gün sayısı 12.8 =
13 gün ve 480 TL ücret olarak tespit
edilir.
İşverenlerin çalıştırdıkları işçiler için koşullarına göre
mutlaka yazılı akit yapmaları, eğer çalışma biçimleri yukarıda açıklandığı
gibi, akort götürü, yüzde ve part time şeklinde ise bu sözleşmenin noter
tarafından onaylanması da faydalı olacaktır.
